Mamshungulii
Senior Member
- May 3, 2023
- 124
- 66
CAG, hufanya ukaguzi wa thamani ya fedha kwa mujibu wa kifungu cha 28 cha Sheria ya Ukaguzi wa Umma ya mwaka 2008 (na marekebisho ).
CAG hana mamlaka ya kutoa Hati ya Ukaguzi, bali hutoa hitimisho na mapendekezo ya nini kifanyike ili kuongeza ufanisi.
Ukaguzi unaweza kuhusisha taasisi zaidi ya moja kulingana na aina na idadi ya wadau au taasisi zinazohusika kwenye eneo linalokaguliwa.
Ukaguzi wa thamani ya fedha ni ukaguzi unaofanyika katika mifumo, sera na mipango mikakati mbalimbali ya taasisi ili kuona kama kuna thamani ya fedha na tija katika utekelezaji wake kwa kuzingatia uwekevu, tija na ufanisi.
Kwa kuzingatia Ripoti za CAG kati ya mwaka 2019 hadi 2022 katika Mashirika ya Umma, Serikali za Mitaa na Serikali Kuu, Miamala ya shilingi Trilioni 9.44 yenye viashiria vya Rushwa katika Ukusanyaji Mapato/Matumizi na Ununuzi wa Umma Mashirika ya Umma yameonesha kuongeza Matumizi yenye Viashiria vya Rushwa kwa 481.25% kutoka shilingi Bilioni 346.80 mwaka 2019/20 hadi Tsh. Trilioni 2.01 mwaka 2021/22 hali inayoonesha kunahitajika hatua kali kudhibiti hali hii kwani umerudisha nyuma maendeleo yetu.
Umeunda pesa nyeusi na nyekundu ambayo haipatikani kwa uwekezaji wenye tija. Licha ya uchumi huria, rushwa inakuja kwa njia ya Uwekezaji wa Moja kwa Moja wa Kigeni.
Kwakifupi, imekuwa tishio kwa usalama wa taifa laTanzania. Madhara makubwa ya ufisadi yamesababisha hitaji la kupambana nao katika kila pembe mapema.
YAFUATAYO YANAONYESHA UDHAIFU KATIKA HIZO RIPOTI
• Matumizi ya hundi za kugushi.
• Kutokufuata Sheria/Kanuni/Taratibu za manunuzi na ulipaji fedha za umma.
• Kupokea huduma au bidhaa kwa uthibitisho wa uongo.
• Malipo ya huduma na bidhaa ambazo hazijatolewa au hazijapokelewa.
• Malipo kwa watumishi hewa.
• Matumizi mabaya ya nafasi/cheo katika kufanya maamuzi ya makusanyo na matumizi ya fedha za umma.
• Malipo kwa mkandarasi ambaye hajulikani au malipo yake hayajaidhinishwa.
• Kupokea huduma/bidhaa isiyo sahihi au ambayo haikukidhi viwango au mahitaji.
• Kupokea huduma au bidhaa mbadala bila makubaliano halali.
• Mapato kutokupelekwa benki.
Kukosekana kwa hati za malipo kwa kutumia vigezo vilivyoainishwa hapo juu, ripoti za CAG za mwaka 2019/2022 zinaonesha kuwepo kwa matukio mbalimbali yanayoashiria rushwa, udanganyifu na ubadhirifu kama yafuatayo kwa ufupi;
• Kupotea kwa kodi shilingi bilioni 12.14 ya mafuta lita 16.55 milioni yaliyoingizwa nchini kama mafuta ambayo yalikuwa yanaenda nchi jirani lakini hayakutoka nje ya nchi.
• Kutokukusanywa kwa kodi ya ongezeko la thamani ya shilingi bilioni 8.90 kutokana na wafanyabiashara kushusha thamani ya mauzo katika ripoti zao za mwezi.
• Upotevu wa makusanyo yenye thamani ya TZS 1.24 bilioni yaliyokusanywa nje ya mfumo wa malipo ya Serikali GePG na ambayo hayakupelekwa benki.
• Mapitio ya mfumo wa mapato (LGRCIS) katika MSM 67 yalionesha kulikuwa na TZS 35.99 bilioni ambazo ni miamala iliyokuwa haijawasilishwa na wakusanya mapato kutoka kwenye vyanzo mbalimbali.
• Upotevu wa TZS 20.17 bilioni kutokana na kufutwa kwa madeni ya wakopaji pasipo kuwa na idhini ya Ofisi ya Msajili wa Hazina na Wizara ya Fedha na Mipango ambayo ni kinyume na kanuni ya22(3) yaKanuni yaSheria ya Fedha zaUmma yaMwaka2001.
• Zabuni zilitolewa juu ya kiwango cha daraja la makandarasi. CAG alibaini miradi 3 iliyofanywa na Mamlaka ya Bandari Tanzania yenye thamani ya TZS 25.90 bilioni ilitekelezwa na makandarasi walio chini ya kikomo cha daraja kilichowekwa na Bodi ya Usajili wa Makandarasi hivyo kusababisha miradi kuchelewa kukamilika,
• Kampuni ya Huduma za Meli (MSCL) ilifanya malipo ya Dola za Marekani 29.60 milioni (sawa na TZS 60 bilioni) bila kukata kodi ya zuio.
MAPENDEKEZO YA KUZUIA/ KUPAMBANA
• TUWE KITU KIMOJA: Suluhu la kwanza ni kwamba wananchi wanatakiwa kupiga vita rushwa kwa nguvu zaidi. Awali, dhana ilikuwa kwamba mwananchi atalazimika kumhonga mtumishi wa umma ikiwa anataka kupata faida ambayo ni kinyume cha sheria. Lakini leo hii tumefikia hatua ambayo hata matakwa halali yakiridhika, wananchi wanapaswa kumhonga mtumishi wa umma. Tunapaswa kutekeleza kwa vitendo Ushauri wa Mwalimu Nyerere kuhusu jinsi tunavyoweza kutatua matatizo yetu kwa kuungana pamoja.
• TUIRITHISHE NCHI SIO FAMILIA, Uhusiano wa familia ni sababu kuu ya ufisadi. Mtu wa familia anahisi kwamba anapaswa kupata mapato ya kutosha sio tu kwa ajili yake na maisha yake bali pia kwa ajili ya watoto wake na wajukuu na labda vizazi saba. Kwa hivyo anahitaji mkusanyiko mkubwa wa mali. Katika hali hii, vuguvugu thabiti la vijana nchini linaweza kusaidia kupunguza ufisadi katika ngazi ya familia. Kila mwanafunzi aweke nadhiri ya kuanza zoezi hili kwa ujasiri ndani ya familia
• UWAZI unapaswa kuwa neno kuu katika ofisi za umma. Maendeleo ya kiteknolojia yanaweza kuwa suluhisho bora katika suala hili. Shughuli za mtandaoni zingepunguza hitaji la raia kutembelea ofisi za umma na idara za serikali.
• MAMLAKA ZA KUTEKELEZA SHERIA pia zina jukumu muhimu la kutekeleza katika muktadha huu. Kitupekee, ambacho kinapaswa kuhakikishwa, ni matumizi sahihi, bila ubaguzi, na bila upendeleo wa sheria mbalimbali za kupambana na rushwa ili kuchukua hatua kali, za kuzuia na kupambana kwa wakati dhidi ya wahalifu, bila kujali uhusiano wao wa kisiasa, kifedha au kinguvu. Mahakama zinazoharakisha kutatua kesi zinazohusiana na ufisadi zinaweza kusaidia katika kupunguza ukubwa wa tatizo.
URAHISISHAJI WA MIFUMO
• Fomu na taratibu zilizorahisishwa hupunguza utegemezi wa watumiaji kama waamuzi. Hii pia itapunguza miingiliano ya Serikali na wananchi na kupunguza uwezekano wa rushwa.
• Uongozi unaozingatia maadili huhimiza utawala bora. Maadili chanya kamavile huruma, kusaidia wengine, upendo, ukweli, husaidia kujenga na kuendeleza jamii. Mwalimu Nyerere na Sokoine ni mifano ya viongozi wenye msingi wa thamani. Tanzania inapaswa kuwa na uongozi kama huo katika siasa, dini, sayansi, tasnia, elimu, utawala, na kivitendo katika kila nyanja.
• Utekelezaji wa sera kama vile programu za kupambana na umaskini unapaswa kuwa bila rushwa. Ni sehemu ndogo tu ya manufaa ya programu hizi inayopatikana kwa walengwa. Kuwe na vidhibiti ili kujua wigo wa rushwa. Hatua kali zinapaswa kuchukuliwa dhidi ya programu hizo za kutekeleza tu kwa nia ya kupata pesa kutoka kwayo.
• Mazoea mazuri ya mashirika katika sekta ya ushirika yanapaswa kuonyeshwa. Taratibu za udhibiti zinapaswa kuimarishwa. Kwamfano, makampuni ya uhasibu, maranyingi hufanya kama washauri wa kampuni. Hii inasababisha mgongano wa kimaslahi. Labda moja ya mambo rahisi zaidi ya kufanya itakuwa kuzuia kampuni ya ukaguzi kufanya ushauri kwa kampuni hizohizo.
Vyombo vya habari vinapaswa kutekeleza jukumu kubwa katika kufichua visababishi vya rushwa. Haipaswi kufanya shughuli za kuumwa tu bali pia kufichua mazoea mabaya kwa umma. Vyombo vya habari vinapaswa kuwafahamisha na kuwashurutisha ili kuepuka matukio hayo siku zijazo. Mkakati wa kujenga maoni ya umma dhidi ya ufisadi unaweza kutekelezwa ipasavyo kupitia vyombo vya habari.
Taifa linaweza kupata maendeleo endapo tu kutakuwa na utawala bora, hakuwezi kuwa na utawala bora isipokuwa tu maadili ya watu yatapandikizwa kwa watu. Rushwa ni jambo la kimataifa na hivyo kupambana na rushwa katika ngazi ya kimataifa kunapaswa kuwa kipaumbele cha kwanza hata katika ngazi ya kimataifa.
CAG hana mamlaka ya kutoa Hati ya Ukaguzi, bali hutoa hitimisho na mapendekezo ya nini kifanyike ili kuongeza ufanisi.
Ukaguzi unaweza kuhusisha taasisi zaidi ya moja kulingana na aina na idadi ya wadau au taasisi zinazohusika kwenye eneo linalokaguliwa.
Ukaguzi wa thamani ya fedha ni ukaguzi unaofanyika katika mifumo, sera na mipango mikakati mbalimbali ya taasisi ili kuona kama kuna thamani ya fedha na tija katika utekelezaji wake kwa kuzingatia uwekevu, tija na ufanisi.
Kwa kuzingatia Ripoti za CAG kati ya mwaka 2019 hadi 2022 katika Mashirika ya Umma, Serikali za Mitaa na Serikali Kuu, Miamala ya shilingi Trilioni 9.44 yenye viashiria vya Rushwa katika Ukusanyaji Mapato/Matumizi na Ununuzi wa Umma Mashirika ya Umma yameonesha kuongeza Matumizi yenye Viashiria vya Rushwa kwa 481.25% kutoka shilingi Bilioni 346.80 mwaka 2019/20 hadi Tsh. Trilioni 2.01 mwaka 2021/22 hali inayoonesha kunahitajika hatua kali kudhibiti hali hii kwani umerudisha nyuma maendeleo yetu.
Umeunda pesa nyeusi na nyekundu ambayo haipatikani kwa uwekezaji wenye tija. Licha ya uchumi huria, rushwa inakuja kwa njia ya Uwekezaji wa Moja kwa Moja wa Kigeni.
Kwakifupi, imekuwa tishio kwa usalama wa taifa laTanzania. Madhara makubwa ya ufisadi yamesababisha hitaji la kupambana nao katika kila pembe mapema.
YAFUATAYO YANAONYESHA UDHAIFU KATIKA HIZO RIPOTI
• Matumizi ya hundi za kugushi.
• Kutokufuata Sheria/Kanuni/Taratibu za manunuzi na ulipaji fedha za umma.
• Kupokea huduma au bidhaa kwa uthibitisho wa uongo.
• Malipo ya huduma na bidhaa ambazo hazijatolewa au hazijapokelewa.
• Malipo kwa watumishi hewa.
• Matumizi mabaya ya nafasi/cheo katika kufanya maamuzi ya makusanyo na matumizi ya fedha za umma.
• Malipo kwa mkandarasi ambaye hajulikani au malipo yake hayajaidhinishwa.
• Kupokea huduma/bidhaa isiyo sahihi au ambayo haikukidhi viwango au mahitaji.
• Kupokea huduma au bidhaa mbadala bila makubaliano halali.
• Mapato kutokupelekwa benki.
Kukosekana kwa hati za malipo kwa kutumia vigezo vilivyoainishwa hapo juu, ripoti za CAG za mwaka 2019/2022 zinaonesha kuwepo kwa matukio mbalimbali yanayoashiria rushwa, udanganyifu na ubadhirifu kama yafuatayo kwa ufupi;
• Kupotea kwa kodi shilingi bilioni 12.14 ya mafuta lita 16.55 milioni yaliyoingizwa nchini kama mafuta ambayo yalikuwa yanaenda nchi jirani lakini hayakutoka nje ya nchi.
• Kutokukusanywa kwa kodi ya ongezeko la thamani ya shilingi bilioni 8.90 kutokana na wafanyabiashara kushusha thamani ya mauzo katika ripoti zao za mwezi.
• Upotevu wa makusanyo yenye thamani ya TZS 1.24 bilioni yaliyokusanywa nje ya mfumo wa malipo ya Serikali GePG na ambayo hayakupelekwa benki.
• Mapitio ya mfumo wa mapato (LGRCIS) katika MSM 67 yalionesha kulikuwa na TZS 35.99 bilioni ambazo ni miamala iliyokuwa haijawasilishwa na wakusanya mapato kutoka kwenye vyanzo mbalimbali.
• Upotevu wa TZS 20.17 bilioni kutokana na kufutwa kwa madeni ya wakopaji pasipo kuwa na idhini ya Ofisi ya Msajili wa Hazina na Wizara ya Fedha na Mipango ambayo ni kinyume na kanuni ya22(3) yaKanuni yaSheria ya Fedha zaUmma yaMwaka2001.
• Zabuni zilitolewa juu ya kiwango cha daraja la makandarasi. CAG alibaini miradi 3 iliyofanywa na Mamlaka ya Bandari Tanzania yenye thamani ya TZS 25.90 bilioni ilitekelezwa na makandarasi walio chini ya kikomo cha daraja kilichowekwa na Bodi ya Usajili wa Makandarasi hivyo kusababisha miradi kuchelewa kukamilika,
• Kampuni ya Huduma za Meli (MSCL) ilifanya malipo ya Dola za Marekani 29.60 milioni (sawa na TZS 60 bilioni) bila kukata kodi ya zuio.
MAPENDEKEZO YA KUZUIA/ KUPAMBANA
• TUWE KITU KIMOJA: Suluhu la kwanza ni kwamba wananchi wanatakiwa kupiga vita rushwa kwa nguvu zaidi. Awali, dhana ilikuwa kwamba mwananchi atalazimika kumhonga mtumishi wa umma ikiwa anataka kupata faida ambayo ni kinyume cha sheria. Lakini leo hii tumefikia hatua ambayo hata matakwa halali yakiridhika, wananchi wanapaswa kumhonga mtumishi wa umma. Tunapaswa kutekeleza kwa vitendo Ushauri wa Mwalimu Nyerere kuhusu jinsi tunavyoweza kutatua matatizo yetu kwa kuungana pamoja.
• TUIRITHISHE NCHI SIO FAMILIA, Uhusiano wa familia ni sababu kuu ya ufisadi. Mtu wa familia anahisi kwamba anapaswa kupata mapato ya kutosha sio tu kwa ajili yake na maisha yake bali pia kwa ajili ya watoto wake na wajukuu na labda vizazi saba. Kwa hivyo anahitaji mkusanyiko mkubwa wa mali. Katika hali hii, vuguvugu thabiti la vijana nchini linaweza kusaidia kupunguza ufisadi katika ngazi ya familia. Kila mwanafunzi aweke nadhiri ya kuanza zoezi hili kwa ujasiri ndani ya familia
• UWAZI unapaswa kuwa neno kuu katika ofisi za umma. Maendeleo ya kiteknolojia yanaweza kuwa suluhisho bora katika suala hili. Shughuli za mtandaoni zingepunguza hitaji la raia kutembelea ofisi za umma na idara za serikali.
• MAMLAKA ZA KUTEKELEZA SHERIA pia zina jukumu muhimu la kutekeleza katika muktadha huu. Kitupekee, ambacho kinapaswa kuhakikishwa, ni matumizi sahihi, bila ubaguzi, na bila upendeleo wa sheria mbalimbali za kupambana na rushwa ili kuchukua hatua kali, za kuzuia na kupambana kwa wakati dhidi ya wahalifu, bila kujali uhusiano wao wa kisiasa, kifedha au kinguvu. Mahakama zinazoharakisha kutatua kesi zinazohusiana na ufisadi zinaweza kusaidia katika kupunguza ukubwa wa tatizo.
URAHISISHAJI WA MIFUMO
• Fomu na taratibu zilizorahisishwa hupunguza utegemezi wa watumiaji kama waamuzi. Hii pia itapunguza miingiliano ya Serikali na wananchi na kupunguza uwezekano wa rushwa.
• Uongozi unaozingatia maadili huhimiza utawala bora. Maadili chanya kamavile huruma, kusaidia wengine, upendo, ukweli, husaidia kujenga na kuendeleza jamii. Mwalimu Nyerere na Sokoine ni mifano ya viongozi wenye msingi wa thamani. Tanzania inapaswa kuwa na uongozi kama huo katika siasa, dini, sayansi, tasnia, elimu, utawala, na kivitendo katika kila nyanja.
• Utekelezaji wa sera kama vile programu za kupambana na umaskini unapaswa kuwa bila rushwa. Ni sehemu ndogo tu ya manufaa ya programu hizi inayopatikana kwa walengwa. Kuwe na vidhibiti ili kujua wigo wa rushwa. Hatua kali zinapaswa kuchukuliwa dhidi ya programu hizo za kutekeleza tu kwa nia ya kupata pesa kutoka kwayo.
• Mazoea mazuri ya mashirika katika sekta ya ushirika yanapaswa kuonyeshwa. Taratibu za udhibiti zinapaswa kuimarishwa. Kwamfano, makampuni ya uhasibu, maranyingi hufanya kama washauri wa kampuni. Hii inasababisha mgongano wa kimaslahi. Labda moja ya mambo rahisi zaidi ya kufanya itakuwa kuzuia kampuni ya ukaguzi kufanya ushauri kwa kampuni hizohizo.
Vyombo vya habari vinapaswa kutekeleza jukumu kubwa katika kufichua visababishi vya rushwa. Haipaswi kufanya shughuli za kuumwa tu bali pia kufichua mazoea mabaya kwa umma. Vyombo vya habari vinapaswa kuwafahamisha na kuwashurutisha ili kuepuka matukio hayo siku zijazo. Mkakati wa kujenga maoni ya umma dhidi ya ufisadi unaweza kutekelezwa ipasavyo kupitia vyombo vya habari.
Taifa linaweza kupata maendeleo endapo tu kutakuwa na utawala bora, hakuwezi kuwa na utawala bora isipokuwa tu maadili ya watu yatapandikizwa kwa watu. Rushwa ni jambo la kimataifa na hivyo kupambana na rushwa katika ngazi ya kimataifa kunapaswa kuwa kipaumbele cha kwanza hata katika ngazi ya kimataifa.
