Rorscharch
JF-Expert Member
- Jul 22, 2013
- 316
- 742
Najua nitakachoandika hapa kitaleta ukakasi kwa watu wengi, lakini ukweli lazima usemwe.
Wakoloni kutoka Magharibi walitumia nguvu zao za kijeshi na kiuchumi kutanua himaya zao, wakitafuta rasilimali na maeneo ya kutawala kote duniani. Walivuka bahari na kufika mabara mbalimbali, wakifanya ziara zao za kwanza katika Amerika Kusini, kisha Amerika Kaskazini. Baada ya hapo, waligeukia bara la Asia, na mwishowe walipenyeza Afrika. Hata hivyo, katika kueleza athari za ukoloni, nitajikita zaidi kwenye Afrika na Asia, kwani ujuzi wangu juu ya yaliyotokea Amerika ni mdogo.
Kila wakati mjadala kuhusu ukoloni unapochipuka, huwa napendelea kukaa kimya. Hii ni kwa sababu mitazamo yangu juu ya historia yetu kama Watanzania na Waafrika, mara nyingi inakwenda kinyume na maoni ya wengi, na inaleta hisia za ukakasi. Lakini ukweli hauepukiki, na kuna mambo ya msingi ambayo lazima yasemwe wazi.
Wazungu walipoingia Asia kwa lengo la kutawala, walikumbana na mazingira yaliyokuwa tofauti kabisa na yale ya Afrika. Walikutana na historia ndefu ya utamaduni thabiti wa uongozi wa kifalme, yaani dynasties, ambazo zilikuwa na misingi ya uongozi iliyojengwa kwa karne nyingi. Huko Asia, walikuta mataifa yaliyokuwa na mifumo iliyoeleweka ya utawala, ikiwa ni pamoja na sarafu imara, ukusanyaji wa kodi ulioendelea, na huduma za kijamii kama mifumo ya elimu na tiba. Zaidi ya hayo, dini na falsafa kama Confucianism ziliunganisha watu na kujenga umoja wa kitaifa. Falsafa kama hizi zilisaidia kuunda utaratibu wa kijamii ulio imara na wenye maendeleo ya kifikra, na mkoloni alitambua kwamba hakuwa na haja ya kuvuruga mifumo hiyo imara. Mfano mzuri ni falsafa ya Confucianism nchini China, ambayo inachukuliwa kama sababu mojawapo ya mafanikio ya haraka ya China chini ya karne moja. Hivyo basi, Wazungu walitumia “utawala usio wa moja kwa moja” (indirect rule), ambapo hawakubomoa kabisa mifumo iliyopo. Walitumia kile kilichokuwepo kwa manufaa yao, na hivyo mataifa mengi ya Asia yaliweza kuendelea haraka baada ya kupata uhuru, kwa kuwa misingi ya kitaifa ilikuwa imara tayari. In fact, London ya miaka ya 1800 ilifanana zaidi na miji waliyoikuta Asia kuliko miji waliyoikuta Afrika (ndio maana mpaka Leo mabaki ya nyumba za kale barani hapa kwa asilimia kubwa ni kazi ya mmisionari, mkoloni na mwarabu kuliko sisi wenyewe)
Tukirejea Afrika, hali ilikuwa tofauti sana. Mazingira ya kuanzisha “utawala usio wa moja kwa moja” hayakuwa na manufaa kwa mkoloni, kwa sababu alikuta jamii zetu zikiwa katika mifumo ya kikabila badala ya kuwa na mataifa makubwa yaliyosimama imara. Badala ya falme zenye uongozi thabiti, alikuta machifu na watemi waliokuwa wakiendesha mambo kwa msingi wa ukoo na mila za kikabila. Hata mifumo ya sarafu ilikuwa dhaifu, na matumizi ya biashara ya kubadilishana bidhaa (barter trade) yalikuwa makubwa zaidi kuliko sarafu zenyewe. Tofauti na Asia, sarafu za dhahabu na shaba hazikuwa zimeenea sana, na uchumi wetu ulikuwa umejikita zaidi katika biashara ya moja kwa moja.
Pia, kulikuwa na pengo kubwa katika mfumo wa dini. Badala ya dini kubwa zinazounganisha watu kitaifa, kulikuwa na imani za jadi za kikabila zilizojikita kwenye ibada za mizimu na matambiko. Hii ilimaanisha kuwa kulikuwa na ukosefu wa umoja wa kitaifa, na hakukuwa na mifumo thabiti ya falsafa ya kijamii inayoweza kudumisha taifa kama ilivyokuwa Asia. Hata baadhi ya falme zilizokuwepo kama Baganda, Mwenemutapa, na Dola ya Mali hazikuwa na mifumo imara ya ukusanyaji kodi au utoaji wa huduma za kijamii kama elimu au tiba. Wengi wa watawala hawakuwa na ujuzi wa kusoma na kuandika, na huduma za kijamii, kwa muktadha wa kipindi hicho, zilikuwa za kiwango cha chini sana.
Kwa hivyo, mkoloni alilazimika kubomoa jamii zetu na kuzijenga upya kwa mtazamo wa Magharibi ili kufanikisha malengo yake. Alikuta tamaduni ambazo, kwa mtazamo wao, zilionekana hazijastaarabika na zisizo na muundo imara wa kiserikali. Hata baadhi ya mila za makabila yetu zilionekana kuwa za ajabu, kama vile kuozesha watoto katika umri mdogo au kukata vidole kama sehemu ya mila za maombolezo. Wamisionari walitumika kama chombo cha kuunganisha jamii hizi chini ya mwavuli wa Ukristo, na wakoloni waliona ni muhimu kuingilia moja kwa moja na kuunda mifumo ya kitaifa. Walikusudia kuunganisha makabila mbalimbali na kuunda mataifa mapya, huku wakitumia Ukristo kama njia ya kuleta umoja na utulivu wa kijamii.
Ni ukweli mchungu kwamba tamaduni zetu na mifumo ya maisha ilidharauliwa, lakini lazima tukubali kwamba hata sisi tungekuwa katika nafasi ya wakoloni na tukawakuta Wazungu wakiwa katika hali kama yetu, pengine tungefanya walichofanya wao.
Wakoloni kutoka Magharibi walitumia nguvu zao za kijeshi na kiuchumi kutanua himaya zao, wakitafuta rasilimali na maeneo ya kutawala kote duniani. Walivuka bahari na kufika mabara mbalimbali, wakifanya ziara zao za kwanza katika Amerika Kusini, kisha Amerika Kaskazini. Baada ya hapo, waligeukia bara la Asia, na mwishowe walipenyeza Afrika. Hata hivyo, katika kueleza athari za ukoloni, nitajikita zaidi kwenye Afrika na Asia, kwani ujuzi wangu juu ya yaliyotokea Amerika ni mdogo.
Kila wakati mjadala kuhusu ukoloni unapochipuka, huwa napendelea kukaa kimya. Hii ni kwa sababu mitazamo yangu juu ya historia yetu kama Watanzania na Waafrika, mara nyingi inakwenda kinyume na maoni ya wengi, na inaleta hisia za ukakasi. Lakini ukweli hauepukiki, na kuna mambo ya msingi ambayo lazima yasemwe wazi.
Wazungu walipoingia Asia kwa lengo la kutawala, walikumbana na mazingira yaliyokuwa tofauti kabisa na yale ya Afrika. Walikutana na historia ndefu ya utamaduni thabiti wa uongozi wa kifalme, yaani dynasties, ambazo zilikuwa na misingi ya uongozi iliyojengwa kwa karne nyingi. Huko Asia, walikuta mataifa yaliyokuwa na mifumo iliyoeleweka ya utawala, ikiwa ni pamoja na sarafu imara, ukusanyaji wa kodi ulioendelea, na huduma za kijamii kama mifumo ya elimu na tiba. Zaidi ya hayo, dini na falsafa kama Confucianism ziliunganisha watu na kujenga umoja wa kitaifa. Falsafa kama hizi zilisaidia kuunda utaratibu wa kijamii ulio imara na wenye maendeleo ya kifikra, na mkoloni alitambua kwamba hakuwa na haja ya kuvuruga mifumo hiyo imara. Mfano mzuri ni falsafa ya Confucianism nchini China, ambayo inachukuliwa kama sababu mojawapo ya mafanikio ya haraka ya China chini ya karne moja. Hivyo basi, Wazungu walitumia “utawala usio wa moja kwa moja” (indirect rule), ambapo hawakubomoa kabisa mifumo iliyopo. Walitumia kile kilichokuwepo kwa manufaa yao, na hivyo mataifa mengi ya Asia yaliweza kuendelea haraka baada ya kupata uhuru, kwa kuwa misingi ya kitaifa ilikuwa imara tayari. In fact, London ya miaka ya 1800 ilifanana zaidi na miji waliyoikuta Asia kuliko miji waliyoikuta Afrika (ndio maana mpaka Leo mabaki ya nyumba za kale barani hapa kwa asilimia kubwa ni kazi ya mmisionari, mkoloni na mwarabu kuliko sisi wenyewe)
Tukirejea Afrika, hali ilikuwa tofauti sana. Mazingira ya kuanzisha “utawala usio wa moja kwa moja” hayakuwa na manufaa kwa mkoloni, kwa sababu alikuta jamii zetu zikiwa katika mifumo ya kikabila badala ya kuwa na mataifa makubwa yaliyosimama imara. Badala ya falme zenye uongozi thabiti, alikuta machifu na watemi waliokuwa wakiendesha mambo kwa msingi wa ukoo na mila za kikabila. Hata mifumo ya sarafu ilikuwa dhaifu, na matumizi ya biashara ya kubadilishana bidhaa (barter trade) yalikuwa makubwa zaidi kuliko sarafu zenyewe. Tofauti na Asia, sarafu za dhahabu na shaba hazikuwa zimeenea sana, na uchumi wetu ulikuwa umejikita zaidi katika biashara ya moja kwa moja.
Pia, kulikuwa na pengo kubwa katika mfumo wa dini. Badala ya dini kubwa zinazounganisha watu kitaifa, kulikuwa na imani za jadi za kikabila zilizojikita kwenye ibada za mizimu na matambiko. Hii ilimaanisha kuwa kulikuwa na ukosefu wa umoja wa kitaifa, na hakukuwa na mifumo thabiti ya falsafa ya kijamii inayoweza kudumisha taifa kama ilivyokuwa Asia. Hata baadhi ya falme zilizokuwepo kama Baganda, Mwenemutapa, na Dola ya Mali hazikuwa na mifumo imara ya ukusanyaji kodi au utoaji wa huduma za kijamii kama elimu au tiba. Wengi wa watawala hawakuwa na ujuzi wa kusoma na kuandika, na huduma za kijamii, kwa muktadha wa kipindi hicho, zilikuwa za kiwango cha chini sana.
Kwa hivyo, mkoloni alilazimika kubomoa jamii zetu na kuzijenga upya kwa mtazamo wa Magharibi ili kufanikisha malengo yake. Alikuta tamaduni ambazo, kwa mtazamo wao, zilionekana hazijastaarabika na zisizo na muundo imara wa kiserikali. Hata baadhi ya mila za makabila yetu zilionekana kuwa za ajabu, kama vile kuozesha watoto katika umri mdogo au kukata vidole kama sehemu ya mila za maombolezo. Wamisionari walitumika kama chombo cha kuunganisha jamii hizi chini ya mwavuli wa Ukristo, na wakoloni waliona ni muhimu kuingilia moja kwa moja na kuunda mifumo ya kitaifa. Walikusudia kuunganisha makabila mbalimbali na kuunda mataifa mapya, huku wakitumia Ukristo kama njia ya kuleta umoja na utulivu wa kijamii.
Ni ukweli mchungu kwamba tamaduni zetu na mifumo ya maisha ilidharauliwa, lakini lazima tukubali kwamba hata sisi tungekuwa katika nafasi ya wakoloni na tukawakuta Wazungu wakiwa katika hali kama yetu, pengine tungefanya walichofanya wao.
