SoC03 Haki ya Usalama na Utawala bora vitachochea kukuza uwekezaji wa kigeni Tanzania

[Mamshungulii]

Utawala wa sheria ni neno la kawaida linalotumiwa na wanasheria, wabunge na watu wa kawaida.

Utawala wa sheria unamaanisha tu kwamba lazima kuwe na uchunguzi na vipimo/ukiasi katika jamii yoyote ile.

Watu wanatamani nini wanapofikiria utawala wa sheria? Wanafikiria usawa katika sheria, muhimu zaidi wanafikiria juu ya usawa kitaaluma na mahakama iliyo huru. kanuni ya utawala wa sheria ni msingi wa nchi nyingi za mfumo wa kidemokrasia.

Utawala huu unahakikisha Kila raia ni sawa na kama haki zao zinakiukwa wanapata haki ya kutosha. Hii inafikirisha juu ya mgawanyo wa madaraka. Utawala wa sheria ni wa ulimwengu wote wenye-kweli.

kidemokrasia, kama viongozi waliochaguliwa wa Serikali wana wajibu wa kutunga sheria zinazozingatia matakwa ya pamoja ya wananchi kwamba hakuna mtu anayekuwa juu ya sheria. Kwa hivyo utawala wa sheria kama ulivyomo katika katiba ya 1977 (kama ilivyorekebishwa),inasema “Iwapo sheria nyingine yoyote haiendani na sheria na masharti ya Katiba hii, Katiba hii itatawala, na kwamba sheria nyingine, itaonyesha kwa kiwango cha kutofautiana na katiba hii, sheria hiyo itakuwa ni batili."

Aidha, utawala wa sheria unamaanisha kwamba wote Watanzania ni sawa mbele ya sheria.

Utawala wa sheria unajumuisha heshima kamili na uzingatiaji wa sheria. Ikiwa heshima hii inaonekana inapuuzwa na watu hatimaye watu kama hao inabidi wawajibishwe. Utawala wa sheria unathamini haki za kimsingi za binadamu ambazo haziwezi kutenganishwa na ni za asili kwa watu wa Tanzania. Kwa kumbukumbu thamani ya kisheria ya utawala wa sheria ni kwamba inaweza kuonekana kuwa mtu ana haki katika kesi kama mwanadamu.

Muhimu zaidi ni kwamba inazuia matumizi ya mamlaka ya serikali kiholela na mawakala wake. Nguvu lazima iangaliwe mara kwa mara ili kuhakikisha kuwa sio ya kiholela. Hii inazuia uwezo wa sheria kutekeleza sheria holela. Kwa maana hii, watu wanapaswa kuchukuliwa kama raia wa serikali na si vinginevyo.

Usikilizaji wa haki ni makubaliano ya utawala wa sheria. Hivyo tuhuma zisizo na ukweli bila uthibitisho na kuruhusu pande zinazodaiwa kuendeleza uharamu kujitetea wenyewe ni haramu.

Ni kweli kwamba utawala bora hustawi pale ambapo kuna haki ya kusikilizwa bila vizuizi.

Lazima kuwe na utaratibu kwamba utawala wa sheria ni huru kutoka kwa serikali.

Mazingira ambayo yako wazi na bure lazima yaongozwe na sheria. Kwa hivyo, utawala wa sheria ni wa mfumo wa haki wa kisheria kwamba utulivu na usalama wa umma ni halali.

Bunge hutoa nyaraka za kisheria kwa Mtendaji kuzitekeleza na wakati kuna shida ya kutafsiri sheria hiyo, mahakama inamsaidia mtendaji katika kutafsiri na kutekeleza dhamira ya bunge. Kutokuwepo kwa makali dhidi ya mtendaji, bunge na mahakama kunadhoofisha utawala bora, kunaharibu misingi ya kidemokrasia na kuangamiza haki za binadamu na kudhoofisha ari ya wananchi na imani yao kwa serikali.

Utawala wa sheria unamaanisha mfumo wa mahakama unaojitegemea na unaoweza kufikiwa ambao unatumia sheria zisizo na upendeleo kwa watu wake wote. Utawala bora na utawala wa sheria hauwezi kufikiwa kwa usiku mmoja.

Maendeleo ni endelevu, yanayohusisha mabadiliko ya kitaasisi katika utawala. Mabadiliko yanaanza kwa kuleta mageuzi kwa polisi, kuweka maadili na kanuni za maadili katika usalama na katika kubadilisha jina la jeshi na pengine muhimu zaidi mlolongo mzima wa upatikanaji usiokatizwa wa haki katika eneo lolote Tanzania.

Zaidi ya hayo, kuwe na mageuzi ya mahakama. Mahakama inapaswa kuhamasishwa ili kutoa haki kwa ufanisi, kupunguza ucheleweshaji wa kupita kiasi wa utoaji haki.

Aidha, ili kutekeleza utawala bora katika mahakama ni kuanzisha usimamizi madhubuti wa mfumo wa mahakama kunatokana na ukweli kwamba mfumo wa kimahakama unaofanya kazi ni ishara tosha ya utawala bora. Ili kuleta mabadiliko na uadilifu katika utawala wa sheria, serikali inapaswa kuwa makini na uwazi kwa kuunga mkono mageuzi ya kisheria yanayofanywa na mahakama, kuwafunza upya polisi, na kuunda sheria mpya ambazo zitaleta adhabu.

Kuchukua hatua dhidi ya maafisa wa serikali, polisi na wanausalama wanaokiuka sheria.

Utawala wa sheria pia unamaanisha ushirikiano wa kujenga uwezo katika mahakama na katika
mashirika ya serikali.

Utawala wa sheria isipokuwa utawala wa mwanadamu lazima uwekwe
na kufuatwa na raia wote bila kujali ushawishi wa kisiasa, nafasi na au utajiri, na Watanzania wote lazima washiriki wajibu huu.

Mbinu ya kuhakikisha ufuasi wa sheria na wakala wa serikali ni kwa kuunda ‘walinzi’ wanaoweza kufuatilia na kuhakikisha kwamba wananchi wanaweza kutoa taarifa za kesi za matumizi mabaya ya sheria na kwamba malalamiko yao yatachunguzwa na kuchukuliwa kwa uamuzi.

Mfumo wa haki pia unatakiwa kuangalia ni wapi wananchi wananyanyaswa na mashirika ya serikali.

“Utawala wa Rais Suluhu ukiongozwa na heshima ya utawala wa sheria katika uendeshaji wa shughuli za serikali” utabainisha ukweli kwamba:utawala wa sheria utakuza utawala bora na kuhakikisha kwamba "hakuna Mtanzania atakayekuwa juu ya sheria na kila Mtanzania atakuwa chini ya sheria.

Mkataba wa kijamii wa serikali ni kutoa usalama na ustawi kwa raia wake. hivyo, masilahi makuu ya kitaifa ya serikali ni kutoa usalama wa kitaifa. Usalama wa taifa na utawala bora vina uhusiano usioweza kutenganishwa.

Kitaifa usalama unahusisha kuwepo kwa taasisi za kidemokrasia, kuwepo kwa utawala wa sheria na utunzaji wa wanadamu katika nchi. Ikumbukwe kwamba usalama unaweza kuwa usalama wa ndani, usalama wa kikanda na usalama wa kimataifa.

Hata hivyo, kwa kuibuka kwa utawala bora katika nchi, usalama wa ndani maana yake ni ajenda ya serikali kulinda serikali na raia wake dhidi ya vitisho vya nyumbani na usumbufu.

Dr Kilangi anasema kuwa usalama unamaanisha “uhuru dhidi ya hatari au vitisho kwa uwezo wa taifa wa kujilinda na kujiendeleza,kukuza maadili yanayothaminiwa kwa maslahi halali na kuimarisha ustawi wa watu wake.

ukosefu wa usalama nchini Tanzania ulikita mizizi katika kuenea kwa utekaji nyara miaka ya 2019 na 2020 (watu wasiojulikana), unyang'anyi mali na polisi, wizi wa kutumia silaha (panya road), na kwa hakika vitendo vya migogoro ya wakulima na wafugaji au mgambo na machinga.

Picha hii mbaya ya kitaifa inaweza kupunguza heshima ya Tanzania katika jumuia.

Amani, usalama na utawala-bora ni muhimu kwa uchumi-endelevu ,maendeleo nchini Tanzania na kwa ustawi-wa-taifa.

Utawala-bora na usalama huwepo kwa kuzingatia haki ya usalama wa binadamu na haki za mali,huchochea katika kukuza uwekezaji wa kigeni Tanzania.

Mtanziko wa ukosefu wa usalama katika uwekezaji, pia, huchochewa na matokeo ya ukosefu wa elimu inayopatikana kwa vijana sanjari na tatizo la umaskini na ukosefu wa ajira.