ChoiceVariable
JF-Expert Member
- May 23, 2017
- 59,564
- 70,214
Ilianza Stendi ya Dodoma na Sasa ni Soko la Ndugai limegeuka kuwa makazi ya popo baada ya wafanyabiashara kulitelekeza Kwa sababu hakuna biashara eneo lilopojengwa.
Nawakumbisha tuu huu nimuendelezp wa miradi hasara ambayo ilijengwa na kuasisiwa Kwa kukurupuka.mfani masoko Hadi stendi za magorofa.
My Take: Ni upuuzi na hasara Kwa Wananchi Kwa Serikali kujiingiza kwenye miradi isiyokuwa na maana Wala Tija Kwa Wananchi.
Serikali acheni kabisa kutumia Watumishi wa Umma(Watu wa Maofisini) kutengeneza miradi yenye sura ya biashara,hao wamekimbia biashara mtaani hakuna wanachoweza.Waachwe wajikite kwenye kazi za kutoa Huduma ambazo sio za biashara.
Tumepigwa tena na wazalendo uchwara wa awamu ya 5
===========
Masoko kadhaa yenye thamani ya mabilioni ya shilingi, yaliyolengwa kuinua wafanyabiashara wadogo kwa kuwahamisha kutoka maeneo yasiyo rasmi, sasa yameachwa kufunikwa na vumbi kote nchini, The Citizen imebaini.
Kuanzia Dar es Salaam hadi Dodoma, uwekezaji huu kwa kiasi kikubwa umetelekezwa, ukiwaacha wenye mamlaka na mali zisizo na kazi, huku biashara zikiwa na ahadi za ukuaji zisizotimizwa.
Lengo la masoko haya lilikuwa wazi – kuboresha miundombinu, kurasimisha maeneo ya biashara, na kuongeza kipato kwa wafanyabiashara na halmashauri za manispaa pia.
Hata hivyo, masoko mengi sasa yamesalia kama miradi isiyofanikiwa, ishara za mipango duni, ushirikishwaji hafifu wa wadau, na fursa zilizopotezwa.
Chukua mfano wa Kituo cha Biashara cha Kijichi kilichopo Temeke, Dar es Salaam. Kikiwa ni uwekezaji wa zaidi ya Sh3.9 bilioni chini ya Mradi wa Maendeleo ya Jiji la Dar es Salaam (DMDP), kilikusudiwa kuwa kituo cha biashara chenye shughuli nyingi kwa wafanyabiashara na mabasi yanayokwenda mikoa ya kusini.
Badala yake, sasa kimeachwa tupu. Mfanyabiashara anayeuza maji katika kituo hicho alisema, "Niliamua kubaki hapa kwa sababu sikuwa na pengine pa kwenda baada ya kuhamishwa, lakini hapa hakuna wateja kwa kweli."
Hali katika Kituo cha Biashara cha Kijichi si ya pekee. Soko la Job Ndugai huko Dodoma, lililogharimu Sh14 bilioni na Soko la Bwawani Kinondoni, lililojengwa kwa Sh1.2 bilioni, pia yanakumbwa na hatima sawa.
Wafanyabiashara waliokuwa wakitumia vibanda hivyo wameshaondoka, wakieleza sababu kama gharama kubwa za uendeshaji, upungufu wa wateja, na ukosefu wa mipango madhubuti.
Bwawani, mfanyabiashara wa mashuka Felician Msofe alieleza, "Hakuna wateja, ndio maana wenzetu waliondoka na kutafuta maeneo mengine." Bila wateja wa kutosha, wafanyabiashara wamelazimika kuhamia au kubadilisha vibanda vyao kuwa maghala.
Licha ya utendaji duni wa sasa, wenye mamlaka za mitaa wanaendelea kuwa na matumaini. Kwa mujibu wa afisa wa Kituo cha Biashara cha Kijichi, eneo hilo hatimaye litakuwa na manufaa kadri Dar es Salaam inavyopanuka.
"Tunaamini kuwa katika siku zijazo, kila aliyekimbia atarudi kwa gharama kubwa zaidi kwa sababu jiji linakua," alisema afisa huyo, ambaye alikataa kutaja jina lake.
Vivyo hivyo, huko Dodoma, kiongozi wa Soko la Job Ndugai anaamini soko hilo litahudumia lengo lake lililokusudiwa kadri idadi ya watu wa Dodoma inavyoongezeka. "Soko litaanza kupata faida kadri Dodoma inavyokua," alisema.
Mtazamo huu wa matumaini una maana, lakini unazua swali: Je, tuendelee kuweka rasilimali kwenye miradi ambayo haitoi mapato ya haraka, au tunapaswa kutafakari upya jinsi ya kutumia nafasi hizi vyema kwa muda mfupi?
Rais Samia Suluhu Hassan hivi karibuni alikiri tatizo hili wakati wa mkutano wa kitaifa, akisema kuwa masoko mengi mapya yamebaki tupu. Suluhisho lake la kiutendaji? "Yabadilishwe kuwa kumbi za harusi au maeneo mbadala yanayoweza kuzalisha kipato kwa muda."
Pendekezo hili linaangazia njia inayonyumbulika zaidi ya upangaji wa miji, ambapo miundombinu haifungwi na matumizi yake ya awali.
Mtaalamu wa mipango miji Juma Kabete anaunga mkono wazo hili, akipendekeza kuwa masoko yanaweza kutumika kwa matumizi mengine yanayofaa jamii wakati mamlaka zikibuni mikakati ya kuvutia wafanyabiashara na wateja.
"Kwenye miji kama Nairobi na Addis Ababa, mamlaka zimepata matumizi mbadala kwa masoko ambayo awali hayakufanya vizuri. Baadhi yamekuwa vituo vya kijamii au maeneo ya matukio wakati wakisubiri uchumi wa ndani kufikia miundombinu hiyo."
Nini kilikwenda vibaya?
Wataalamu wanabainisha sababu kadhaa za kushindwa kwa miradi hii. Mojawapo ya kasoro kubwa, kwa mujibu wa mchumi wa miji Ahmed Kibwana kutoka Chuo cha Elimu ya Biashara (CBE), ni ukosefu wa ushirikishwaji wa wadau.
"Hii inakuonyesha kuwa wafanyabiashara hawakushirikishwa ipasavyo wakati wa awamu ya kupanga. Masoko yalijengwa katika maeneo yasiyofaa kwa biashara au hayana miundombinu ya kutosha kuunga mkono shughuli za biashara."
Aidha, kuweka kodi na ada kubwa kwa wafanyabiashara kuanzia siku ya kwanza kumezidisha tatizo.
"Wafanyabiashara wanahitaji muda wa kujenga biashara zao kabla ya kuanza kulipa kodi," anasema mchambuzi wa biashara Sarah Mtaki. "Siyo sahihi kutarajia biashara kustawi mara moja katika mazingira ambapo mzunguko wa wateja hauko bayana."
Zaidi ya hayo, kushindwa kuzingatia njia za usafiri kumeathiri sana. Katika Soko la Bwawani, wafanyabiashara wameomba njia za mabasi kupita karibu na soko ili kuvutia wateja zaidi.
"Tuliomba njia za mabasi na biashara za jumla ziletwe hapa, lakini hakuna lolote lililofanyika," anasema mfanyabiashara mmoja.
Duniani kote, masoko ya kisasa yamefanikiwa katika miji iliyo na mipango mizuri na ushirikishwaji wa wadau. Kwa mfano, Kigali, Rwanda, Soko la Kimironko ni mfano wa soko la mjini lililopangwa vizuri linalohudumia wakazi wa ndani na watalii.
Kinachokifanya kiwe tofauti ni eneo lake la kimkakati karibu na maeneo ya makazi na kuunganishwa na njia za usafiri zinazovutia mzunguko wa wateja wa kudumu.
Vivyo hivyo, huko Cape Town, Afrika Kusini, Old Biscuit Mill, awali eneo la soko lisilotumika, limegeuzwa kuwa kitovu cha biashara kwa kuchanganya vibanda vya biashara na burudani na mikahawa.
Inavutia umati si tu kwa biashara, bali pia kwa burudani, ikileta uchumi mseto kuzunguka soko.
"Ufanisi wa masoko katika nchi nyingine za Afrika unatokana na mipango makini na ushirikiano wa mara kwa mara na wadau," anasema Bw. Kibwana. "Iwapo Tanzania inataka masoko yake kufanikiwa, mamlaka lazima zihakikishe yanajengwa kwenye maeneo yenye mahitaji makubwa na kuyafanya yavutie wateja."
Umuhimu wa masoko yaliyopangwa vizuri
Masoko ya mijini siyo tu vituo vya biashara; ni muhimu kwa ukuaji wa biashara zisizo rasmi, zikiwapa wafanyabiashara jukwaa la kurasimisha na kupanua shughuli zao.
Masoko yanapopangwa vizuri, yanaweza kuwa injini zenye nguvu za maendeleo ya kiuchumi. Yanatoa fursa za ajira, kusaidia kilimo cha ndani, na kusaidia mzunguko wa pesa ndani ya jamii.
Hata hivyo, mipango mibovu inaweza kuyageuza masoko haya yenye uwezo wa kuwa hazina kuwa mzigo wa kifedha. "Kila jiji linahitaji masoko yaliyopangwa vizuri," anasema Bi Mtaki.
"Ni muhimu kwa biashara ndogo ndogo kustawi, lakini ni pale tu ambapo kuna mkakati wa wazi wa jinsi ya kuvutia wateja na kuunga mkono wafanyabiashara."
Ili kuepuka ongezeko la miradi ya "tembo mweupe", serikali za mitaa lazima zibadilishe mbinu zao. Badala ya kuzingatia tu miundombinu, lazima kuwe na mpango wa kina unaojumuisha maendeleo ya biashara, miundombinu ya usafiri, na ushirikishwaji wa wateja.
Kama Rais Samia alivyopendekeza, kubadilisha masoko yasiyofanya vizuri kwa muda mfupi kunaweza kusaidia kurejesha sehemu ya uwekezaji huku mamlaka zikifikiria suluhisho za muda mrefu.
Wakati huohuo, wataalamu wametoa ushauri kwamba miradi ya baadaye inapaswa kuwashirikisha wafanyabiashara katika mchakato wa upangaji na ijengwe kwenye maeneo yenye mahitaji ya wateja yaliyo thabiti.
"Tunahitaji kufikiria masoko kama sehemu zinazonyumbulika zinazohudumia mahitaji ya watu, siyo tu kama majengo ya kimwili. Unyumbulifu na ushirikishwaji endelevu wa wafanyabiashara na wateja utaleta mafanikio," anasema Bw. Kibwana.
Miradi mingine iliyotelekezwa
Nawakumbisha tuu huu nimuendelezp wa miradi hasara ambayo ilijengwa na kuasisiwa Kwa kukurupuka.mfani masoko Hadi stendi za magorofa.
My Take: Ni upuuzi na hasara Kwa Wananchi Kwa Serikali kujiingiza kwenye miradi isiyokuwa na maana Wala Tija Kwa Wananchi.
Serikali acheni kabisa kutumia Watumishi wa Umma(Watu wa Maofisini) kutengeneza miradi yenye sura ya biashara,hao wamekimbia biashara mtaani hakuna wanachoweza.Waachwe wajikite kwenye kazi za kutoa Huduma ambazo sio za biashara.
Tumepigwa tena na wazalendo uchwara wa awamu ya 5
===========
Masoko kadhaa yenye thamani ya mabilioni ya shilingi, yaliyolengwa kuinua wafanyabiashara wadogo kwa kuwahamisha kutoka maeneo yasiyo rasmi, sasa yameachwa kufunikwa na vumbi kote nchini, The Citizen imebaini.
Kuanzia Dar es Salaam hadi Dodoma, uwekezaji huu kwa kiasi kikubwa umetelekezwa, ukiwaacha wenye mamlaka na mali zisizo na kazi, huku biashara zikiwa na ahadi za ukuaji zisizotimizwa.
Lengo la masoko haya lilikuwa wazi – kuboresha miundombinu, kurasimisha maeneo ya biashara, na kuongeza kipato kwa wafanyabiashara na halmashauri za manispaa pia.
Hata hivyo, masoko mengi sasa yamesalia kama miradi isiyofanikiwa, ishara za mipango duni, ushirikishwaji hafifu wa wadau, na fursa zilizopotezwa.
Chukua mfano wa Kituo cha Biashara cha Kijichi kilichopo Temeke, Dar es Salaam. Kikiwa ni uwekezaji wa zaidi ya Sh3.9 bilioni chini ya Mradi wa Maendeleo ya Jiji la Dar es Salaam (DMDP), kilikusudiwa kuwa kituo cha biashara chenye shughuli nyingi kwa wafanyabiashara na mabasi yanayokwenda mikoa ya kusini.
Badala yake, sasa kimeachwa tupu. Mfanyabiashara anayeuza maji katika kituo hicho alisema, "Niliamua kubaki hapa kwa sababu sikuwa na pengine pa kwenda baada ya kuhamishwa, lakini hapa hakuna wateja kwa kweli."
Hali katika Kituo cha Biashara cha Kijichi si ya pekee. Soko la Job Ndugai huko Dodoma, lililogharimu Sh14 bilioni na Soko la Bwawani Kinondoni, lililojengwa kwa Sh1.2 bilioni, pia yanakumbwa na hatima sawa.
Wafanyabiashara waliokuwa wakitumia vibanda hivyo wameshaondoka, wakieleza sababu kama gharama kubwa za uendeshaji, upungufu wa wateja, na ukosefu wa mipango madhubuti.
Bwawani, mfanyabiashara wa mashuka Felician Msofe alieleza, "Hakuna wateja, ndio maana wenzetu waliondoka na kutafuta maeneo mengine." Bila wateja wa kutosha, wafanyabiashara wamelazimika kuhamia au kubadilisha vibanda vyao kuwa maghala.
Licha ya utendaji duni wa sasa, wenye mamlaka za mitaa wanaendelea kuwa na matumaini. Kwa mujibu wa afisa wa Kituo cha Biashara cha Kijichi, eneo hilo hatimaye litakuwa na manufaa kadri Dar es Salaam inavyopanuka.
"Tunaamini kuwa katika siku zijazo, kila aliyekimbia atarudi kwa gharama kubwa zaidi kwa sababu jiji linakua," alisema afisa huyo, ambaye alikataa kutaja jina lake.
Vivyo hivyo, huko Dodoma, kiongozi wa Soko la Job Ndugai anaamini soko hilo litahudumia lengo lake lililokusudiwa kadri idadi ya watu wa Dodoma inavyoongezeka. "Soko litaanza kupata faida kadri Dodoma inavyokua," alisema.
Mtazamo huu wa matumaini una maana, lakini unazua swali: Je, tuendelee kuweka rasilimali kwenye miradi ambayo haitoi mapato ya haraka, au tunapaswa kutafakari upya jinsi ya kutumia nafasi hizi vyema kwa muda mfupi?
Rais Samia Suluhu Hassan hivi karibuni alikiri tatizo hili wakati wa mkutano wa kitaifa, akisema kuwa masoko mengi mapya yamebaki tupu. Suluhisho lake la kiutendaji? "Yabadilishwe kuwa kumbi za harusi au maeneo mbadala yanayoweza kuzalisha kipato kwa muda."
Pendekezo hili linaangazia njia inayonyumbulika zaidi ya upangaji wa miji, ambapo miundombinu haifungwi na matumizi yake ya awali.
Mtaalamu wa mipango miji Juma Kabete anaunga mkono wazo hili, akipendekeza kuwa masoko yanaweza kutumika kwa matumizi mengine yanayofaa jamii wakati mamlaka zikibuni mikakati ya kuvutia wafanyabiashara na wateja.
"Kwenye miji kama Nairobi na Addis Ababa, mamlaka zimepata matumizi mbadala kwa masoko ambayo awali hayakufanya vizuri. Baadhi yamekuwa vituo vya kijamii au maeneo ya matukio wakati wakisubiri uchumi wa ndani kufikia miundombinu hiyo."
Nini kilikwenda vibaya?
Wataalamu wanabainisha sababu kadhaa za kushindwa kwa miradi hii. Mojawapo ya kasoro kubwa, kwa mujibu wa mchumi wa miji Ahmed Kibwana kutoka Chuo cha Elimu ya Biashara (CBE), ni ukosefu wa ushirikishwaji wa wadau.
"Hii inakuonyesha kuwa wafanyabiashara hawakushirikishwa ipasavyo wakati wa awamu ya kupanga. Masoko yalijengwa katika maeneo yasiyofaa kwa biashara au hayana miundombinu ya kutosha kuunga mkono shughuli za biashara."
Aidha, kuweka kodi na ada kubwa kwa wafanyabiashara kuanzia siku ya kwanza kumezidisha tatizo.
"Wafanyabiashara wanahitaji muda wa kujenga biashara zao kabla ya kuanza kulipa kodi," anasema mchambuzi wa biashara Sarah Mtaki. "Siyo sahihi kutarajia biashara kustawi mara moja katika mazingira ambapo mzunguko wa wateja hauko bayana."
Zaidi ya hayo, kushindwa kuzingatia njia za usafiri kumeathiri sana. Katika Soko la Bwawani, wafanyabiashara wameomba njia za mabasi kupita karibu na soko ili kuvutia wateja zaidi.
"Tuliomba njia za mabasi na biashara za jumla ziletwe hapa, lakini hakuna lolote lililofanyika," anasema mfanyabiashara mmoja.
Duniani kote, masoko ya kisasa yamefanikiwa katika miji iliyo na mipango mizuri na ushirikishwaji wa wadau. Kwa mfano, Kigali, Rwanda, Soko la Kimironko ni mfano wa soko la mjini lililopangwa vizuri linalohudumia wakazi wa ndani na watalii.
Kinachokifanya kiwe tofauti ni eneo lake la kimkakati karibu na maeneo ya makazi na kuunganishwa na njia za usafiri zinazovutia mzunguko wa wateja wa kudumu.
Vivyo hivyo, huko Cape Town, Afrika Kusini, Old Biscuit Mill, awali eneo la soko lisilotumika, limegeuzwa kuwa kitovu cha biashara kwa kuchanganya vibanda vya biashara na burudani na mikahawa.
Inavutia umati si tu kwa biashara, bali pia kwa burudani, ikileta uchumi mseto kuzunguka soko.
"Ufanisi wa masoko katika nchi nyingine za Afrika unatokana na mipango makini na ushirikiano wa mara kwa mara na wadau," anasema Bw. Kibwana. "Iwapo Tanzania inataka masoko yake kufanikiwa, mamlaka lazima zihakikishe yanajengwa kwenye maeneo yenye mahitaji makubwa na kuyafanya yavutie wateja."
Umuhimu wa masoko yaliyopangwa vizuri
Masoko ya mijini siyo tu vituo vya biashara; ni muhimu kwa ukuaji wa biashara zisizo rasmi, zikiwapa wafanyabiashara jukwaa la kurasimisha na kupanua shughuli zao.
Masoko yanapopangwa vizuri, yanaweza kuwa injini zenye nguvu za maendeleo ya kiuchumi. Yanatoa fursa za ajira, kusaidia kilimo cha ndani, na kusaidia mzunguko wa pesa ndani ya jamii.
Hata hivyo, mipango mibovu inaweza kuyageuza masoko haya yenye uwezo wa kuwa hazina kuwa mzigo wa kifedha. "Kila jiji linahitaji masoko yaliyopangwa vizuri," anasema Bi Mtaki.
"Ni muhimu kwa biashara ndogo ndogo kustawi, lakini ni pale tu ambapo kuna mkakati wa wazi wa jinsi ya kuvutia wateja na kuunga mkono wafanyabiashara."
Ili kuepuka ongezeko la miradi ya "tembo mweupe", serikali za mitaa lazima zibadilishe mbinu zao. Badala ya kuzingatia tu miundombinu, lazima kuwe na mpango wa kina unaojumuisha maendeleo ya biashara, miundombinu ya usafiri, na ushirikishwaji wa wateja.
Kama Rais Samia alivyopendekeza, kubadilisha masoko yasiyofanya vizuri kwa muda mfupi kunaweza kusaidia kurejesha sehemu ya uwekezaji huku mamlaka zikifikiria suluhisho za muda mrefu.
Wakati huohuo, wataalamu wametoa ushauri kwamba miradi ya baadaye inapaswa kuwashirikisha wafanyabiashara katika mchakato wa upangaji na ijengwe kwenye maeneo yenye mahitaji ya wateja yaliyo thabiti.
"Tunahitaji kufikiria masoko kama sehemu zinazonyumbulika zinazohudumia mahitaji ya watu, siyo tu kama majengo ya kimwili. Unyumbulifu na ushirikishwaji endelevu wa wafanyabiashara na wateja utaleta mafanikio," anasema Bw. Kibwana.
Miradi mingine iliyotelekezwa
