Rorscharch
JF-Expert Member
- Jul 22, 2013
- 668
- 1,495
Katika mwaka wa 2023, Tanzania ilipokea dola milioni 512.8 kutoka Marekani kwa ajili ya sekta ya afya, ikiwa nchi iliyoongoza kupokea msaada mkubwa zaidi wa afya barani. Nigeria, taifa lenye uchumi mkubwa zaidi Afrika, ilifuata kwa karibu kwa kupokea dola milioni 512.1.
Kwa jumla, misaada hii ilielekezwa kwenye mapambano dhidi ya UKIMWI, kifua kikuu, lishe, afya ya mama na mtoto, upangaji uzazi, usafi wa maji, na maandalizi dhidi ya majanga ya kiafya.
Kwa mtazamo wa juu juu, msaada huu unaweza kuonekana kuwa ni hatua nzuri ya kusaidia jamii zilizo hatarini. Lakini kwa tafakuri ya kina, ni fedheha kwa bara zima lenye rasilimali nyingi kushindwa kugharamia afya ya raia wake bila kutegemea msaada wa kigeni.
Je, tunao uhuru kweli ikiwa bara lote linaweka rehani afya ya wananchi wake kwa mikono ya mkoloni wa zamani? Ni jambo la kusikitisha kuona kwamba hata baada ya miongo kadhaa ya uhuru, mataifa mengi ya Afrika bado hayajaweza kujenga mifumo imara ya afya inayojitegemea. Badala yake, tunakimbilia misaada ya Magharibi kila tunapokumbwa na changamoto za kiafya. Hali hii inaacha maswali mazito kuhusu uwezo wetu wa kujitegemea kama bara na kama mataifa huru.
Aibu ya Kutegemea Msaada Katika Nyanja Muhimu
Lakini je, tatizo hili linahusu tu sekta ya afya? Hapana! Utegemezi wa Afrika hauishii kwenye afya pekee. Kuna sekta nyingi muhimu ambazo bado zinategemea misaada ya kigeni, na hali hii inazidi kudhoofisha uwezo wa bara hili kusimama kwa miguu yake.
1. Kilimo – Bara Lenye Rutuba Lakini Linapokea Chakula cha Msaada
Afrika ni bara lenye ardhi kubwa na yenye rutuba, lakini bado inategemea misaada ya chakula kutoka Marekani na Ulaya. FAO inaripoti kuwa zaidi ya 30% ya mahitaji ya chakula barani hutegemea uagizaji kutoka nje. Wakati huo huo, mataifa ya Magharibi yanaendelea kufadhili miradi ya kilimo barani, lakini masharti ya misaada hiyo mara nyingi huwafanya wakulima wa Kiafrika kuwa soko la bidhaa za kigeni badala ya kuzalisha kwa uhuru.
Ni fedheha kwa bara lenye uwezo wa kuzalisha chakula kwa wingi kuendelea kuwa mlaji wa chakula cha msaada kutoka nje. Je, ni kweli hatuwezi kulima na kujilisha wenyewe?
2. Elimu – Mitaala ya Kigeni na Ufadhili wa Nje
Katika sekta ya elimu, hali ni mbaya zaidi. Mitaala mingi ya elimu barani inaundwa kwa misingi ya kimagharibi, huku miradi mingi ya elimu ikitegemea ufadhili kutoka mashirika ya nje kama UNICEF, USAID, na Benki ya Dunia. Taasisi nyingi za elimu ya juu hazina bajeti ya kutosha kwa ajili ya tafiti za kisayansi, hali inayoifanya Afrika kubaki nyuma katika maendeleo ya kiteknolojia.
Afrika inachangia chini ya 1% ya tafiti za kisayansi duniani, licha ya kuwa na rasilimali nyingi na nguvu kazi kubwa. Bila mifumo imara ya elimu inayojitegemea, bara hili litaendelea kuwa tegemezi kwa mataifa mengine katika uvumbuzi na maendeleo ya kiteknolojia. Je, tunaweza kweli kusema tuna uhuru ikiwa tunategemea fikra na maarifa ya wengine kuendesha maisha yetu?
3. Miundombinu – Madeni Makubwa kwa Miradi ya Maendeleo
Miradi mikubwa ya barabara, reli, na nishati barani inafadhiliwa kwa kiasi kikubwa na China, Ulaya, na Benki ya Dunia. Mataifa mengi ya Afrika yamekopa kiasi kikubwa cha fedha kwa ajili ya miradi hii, na sasa yameingia kwenye mtego wa madeni makubwa. Kwa mfano, Tanzania ina deni la taifa la zaidi ya Tsh trilioni 80, huku sehemu kubwa ikiwa ni mikopo kwa ajili ya miundombinu.
China imekuwa mfadhili mkubwa wa miradi mingi ya Afrika, lakini masharti ya mikopo yake yamekuwa na athari kubwa kwa uchumi wa mataifa yanayokopa. Kule Zambia, kwa mfano, serikali ilishindwa kulipa deni la China na hivyo kulazimika kuweka baadhi ya rasilimali zake za madini kama dhamana. Je, huu ndio uhuru tulioutafuta—kuwa na barabara nzuri lakini tunapoteza madini yetu kwa wageni?
4. Sekta ya Nishati – Umeme Wetu, Lakini Hatuna Udhibiti
Licha ya Afrika kuwa na vyanzo vingi vya nishati kama gesi, mafuta, na maji, bado sehemu kubwa ya sekta ya nishati inamilikiwa na makampuni ya kigeni. Kwa mfano, zaidi ya 60% ya miradi ya nishati barani Afrika inamilikiwa na wawekezaji wa nje, huku mataifa mengi yakiendelea kuwa na uhaba wa umeme.
Badala ya mataifa ya Afrika kuwa na mipango ya kujitegemea katika kuzalisha na kusambaza umeme wake, bado tunawaangalia wageni kama suluhisho pekee. Je, tunaweza kusema kweli tuna uhuru ikiwa hatuwezi hata kudhibiti nishati yetu wenyewe?
5. Afya – Sekta ya Uhai Lakini Tumewapa Wageni Udhibiti
Tukirudi kwenye sekta ya afya, ni aibu kubwa kuona kuwa hata huduma za msingi za matibabu zinategemea misaada ya nje. Mfano hai ni jinsi Tanzania na Nigeria zilivyopewa zaidi ya dola milioni 500 kutoka Marekani kwa ajili ya huduma za afya. Hii inamaanisha kuwa bila msaada huo, kuna mamilioni ya watu ambao wangekosa matibabu.
Lakini mbaya zaidi ni kwamba sehemu kubwa ya dawa, vifaa vya hospitali, na hata chanjo hutoka nje ya bara hili. Hii inamaanisha kuwa Afrika haina udhibiti wa kweli wa afya za wananchi wake. Tunategemea dawa kutoka India, China, na Ulaya. Chanjo zetu zinatengenezwa na mataifa mengine. Je, kuna uhuru gani ikiwa hata kinga ya magonjwa yetu inategemea huruma ya wageni?
Tufanye Nini?
Bara la Afrika lina kila rasilimali inayohitajika ili kujitegemea, lakini tatizo letu kubwa ni uongozi ukosefu wa mipango thabiti ya maendeleo. Lazima mataifa ya Afrika yawekeze kwa nguvu kwenye:
1. Kujenga mifumo imara ya afya inayojitegemea – Serikali ziweke bajeti kubwa kwa afya na kupunguza utegemezi wa misaada ya nje.
2. Kuimarisha kilimo na uzalishaji wa chakula cha ndani – Afrika iwe na mpango wa dharura wa kuhakikisha inajilisha yenyewe.
3. Kukuza elimu na tafiti za kisayansi – Serikali ziwe na bajeti thabiti kwa ajili ya tafiti na uvumbuzi wa kiteknolojia.
4. Kupunguza utegemezi wa mikopo ya kigeni – Miradi ya maendeleo ifadhiliwe kwa mapato ya ndani badala ya kukopa kwa masharti ya kikoloni.
5. Kuhamasisha uzalishaji wa ndani wa dawa na vifaa tiba – Afrika iwe na viwanda vyake vya dawa na chanjo.
Ikiwa hatuchukui hatua sasa, vizazi vijavyo vitaendelea kuishi kwa hisani ya wageni. Je, kweli huu ndio uhuru tulioutafuta kwa jasho na damu?
Kwa jumla, misaada hii ilielekezwa kwenye mapambano dhidi ya UKIMWI, kifua kikuu, lishe, afya ya mama na mtoto, upangaji uzazi, usafi wa maji, na maandalizi dhidi ya majanga ya kiafya.
Kwa mtazamo wa juu juu, msaada huu unaweza kuonekana kuwa ni hatua nzuri ya kusaidia jamii zilizo hatarini. Lakini kwa tafakuri ya kina, ni fedheha kwa bara zima lenye rasilimali nyingi kushindwa kugharamia afya ya raia wake bila kutegemea msaada wa kigeni.
Je, tunao uhuru kweli ikiwa bara lote linaweka rehani afya ya wananchi wake kwa mikono ya mkoloni wa zamani? Ni jambo la kusikitisha kuona kwamba hata baada ya miongo kadhaa ya uhuru, mataifa mengi ya Afrika bado hayajaweza kujenga mifumo imara ya afya inayojitegemea. Badala yake, tunakimbilia misaada ya Magharibi kila tunapokumbwa na changamoto za kiafya. Hali hii inaacha maswali mazito kuhusu uwezo wetu wa kujitegemea kama bara na kama mataifa huru.
Aibu ya Kutegemea Msaada Katika Nyanja Muhimu
Lakini je, tatizo hili linahusu tu sekta ya afya? Hapana! Utegemezi wa Afrika hauishii kwenye afya pekee. Kuna sekta nyingi muhimu ambazo bado zinategemea misaada ya kigeni, na hali hii inazidi kudhoofisha uwezo wa bara hili kusimama kwa miguu yake.
1. Kilimo – Bara Lenye Rutuba Lakini Linapokea Chakula cha Msaada
Afrika ni bara lenye ardhi kubwa na yenye rutuba, lakini bado inategemea misaada ya chakula kutoka Marekani na Ulaya. FAO inaripoti kuwa zaidi ya 30% ya mahitaji ya chakula barani hutegemea uagizaji kutoka nje. Wakati huo huo, mataifa ya Magharibi yanaendelea kufadhili miradi ya kilimo barani, lakini masharti ya misaada hiyo mara nyingi huwafanya wakulima wa Kiafrika kuwa soko la bidhaa za kigeni badala ya kuzalisha kwa uhuru.
Ni fedheha kwa bara lenye uwezo wa kuzalisha chakula kwa wingi kuendelea kuwa mlaji wa chakula cha msaada kutoka nje. Je, ni kweli hatuwezi kulima na kujilisha wenyewe?
2. Elimu – Mitaala ya Kigeni na Ufadhili wa Nje
Katika sekta ya elimu, hali ni mbaya zaidi. Mitaala mingi ya elimu barani inaundwa kwa misingi ya kimagharibi, huku miradi mingi ya elimu ikitegemea ufadhili kutoka mashirika ya nje kama UNICEF, USAID, na Benki ya Dunia. Taasisi nyingi za elimu ya juu hazina bajeti ya kutosha kwa ajili ya tafiti za kisayansi, hali inayoifanya Afrika kubaki nyuma katika maendeleo ya kiteknolojia.
Afrika inachangia chini ya 1% ya tafiti za kisayansi duniani, licha ya kuwa na rasilimali nyingi na nguvu kazi kubwa. Bila mifumo imara ya elimu inayojitegemea, bara hili litaendelea kuwa tegemezi kwa mataifa mengine katika uvumbuzi na maendeleo ya kiteknolojia. Je, tunaweza kweli kusema tuna uhuru ikiwa tunategemea fikra na maarifa ya wengine kuendesha maisha yetu?
3. Miundombinu – Madeni Makubwa kwa Miradi ya Maendeleo
Miradi mikubwa ya barabara, reli, na nishati barani inafadhiliwa kwa kiasi kikubwa na China, Ulaya, na Benki ya Dunia. Mataifa mengi ya Afrika yamekopa kiasi kikubwa cha fedha kwa ajili ya miradi hii, na sasa yameingia kwenye mtego wa madeni makubwa. Kwa mfano, Tanzania ina deni la taifa la zaidi ya Tsh trilioni 80, huku sehemu kubwa ikiwa ni mikopo kwa ajili ya miundombinu.
China imekuwa mfadhili mkubwa wa miradi mingi ya Afrika, lakini masharti ya mikopo yake yamekuwa na athari kubwa kwa uchumi wa mataifa yanayokopa. Kule Zambia, kwa mfano, serikali ilishindwa kulipa deni la China na hivyo kulazimika kuweka baadhi ya rasilimali zake za madini kama dhamana. Je, huu ndio uhuru tulioutafuta—kuwa na barabara nzuri lakini tunapoteza madini yetu kwa wageni?
4. Sekta ya Nishati – Umeme Wetu, Lakini Hatuna Udhibiti
Licha ya Afrika kuwa na vyanzo vingi vya nishati kama gesi, mafuta, na maji, bado sehemu kubwa ya sekta ya nishati inamilikiwa na makampuni ya kigeni. Kwa mfano, zaidi ya 60% ya miradi ya nishati barani Afrika inamilikiwa na wawekezaji wa nje, huku mataifa mengi yakiendelea kuwa na uhaba wa umeme.
Badala ya mataifa ya Afrika kuwa na mipango ya kujitegemea katika kuzalisha na kusambaza umeme wake, bado tunawaangalia wageni kama suluhisho pekee. Je, tunaweza kusema kweli tuna uhuru ikiwa hatuwezi hata kudhibiti nishati yetu wenyewe?
5. Afya – Sekta ya Uhai Lakini Tumewapa Wageni Udhibiti
Tukirudi kwenye sekta ya afya, ni aibu kubwa kuona kuwa hata huduma za msingi za matibabu zinategemea misaada ya nje. Mfano hai ni jinsi Tanzania na Nigeria zilivyopewa zaidi ya dola milioni 500 kutoka Marekani kwa ajili ya huduma za afya. Hii inamaanisha kuwa bila msaada huo, kuna mamilioni ya watu ambao wangekosa matibabu.
Lakini mbaya zaidi ni kwamba sehemu kubwa ya dawa, vifaa vya hospitali, na hata chanjo hutoka nje ya bara hili. Hii inamaanisha kuwa Afrika haina udhibiti wa kweli wa afya za wananchi wake. Tunategemea dawa kutoka India, China, na Ulaya. Chanjo zetu zinatengenezwa na mataifa mengine. Je, kuna uhuru gani ikiwa hata kinga ya magonjwa yetu inategemea huruma ya wageni?
Tufanye Nini?
Bara la Afrika lina kila rasilimali inayohitajika ili kujitegemea, lakini tatizo letu kubwa ni uongozi ukosefu wa mipango thabiti ya maendeleo. Lazima mataifa ya Afrika yawekeze kwa nguvu kwenye:
1. Kujenga mifumo imara ya afya inayojitegemea – Serikali ziweke bajeti kubwa kwa afya na kupunguza utegemezi wa misaada ya nje.
2. Kuimarisha kilimo na uzalishaji wa chakula cha ndani – Afrika iwe na mpango wa dharura wa kuhakikisha inajilisha yenyewe.
3. Kukuza elimu na tafiti za kisayansi – Serikali ziwe na bajeti thabiti kwa ajili ya tafiti na uvumbuzi wa kiteknolojia.
4. Kupunguza utegemezi wa mikopo ya kigeni – Miradi ya maendeleo ifadhiliwe kwa mapato ya ndani badala ya kukopa kwa masharti ya kikoloni.
5. Kuhamasisha uzalishaji wa ndani wa dawa na vifaa tiba – Afrika iwe na viwanda vyake vya dawa na chanjo.
Ikiwa hatuchukui hatua sasa, vizazi vijavyo vitaendelea kuishi kwa hisani ya wageni. Je, kweli huu ndio uhuru tulioutafuta kwa jasho na damu?
